1- نسخه بایدن برای ايران
هادی خسروشاهين
سخنرانی اخير جک سوليوان مشاور ارشد سياستخارجی بايدن در موسسه امنيت آمريكای نوين جزئيات بيشتر و بسيار حائز اهمیتی را از ديپلماسب دولت احتمالی بايدن نسبت ايران افشا میکند. در اينجا نكات مهم اين سخنرانی را دستهبندی میکنم:
یکم:
تمركز تيم سياستخارجی بايدن در صورت پیروزی در انتخابات، مختومه كردن پرونده هستهای ايران در نيمه اول سال ٢٠٢١ است؛ اما چگونه؟
به نظر میرسد انتخاب نهایی تيم بايدن بازگشت به برجام باشد، اما با پيششرط؛ كاهش تحريمها (نه برداشتن كامل آنها) در قبال بازگشت ايران به تعهدات هستهای خود.
مابقی تحريمها احتمالا بعنوان اهرم مذاكراتی برای حذف بند غروب آفتاب يا تمديد زمان آن پس از بازگشت آمريكا به برجام حفظ خواهد شد.
يعنی، پس از بازگشت ايالاتمتحده مذاكرات جدی بر سر متمم تازه آغاز خواهد شد؛ آنهم با كارت بخشی از تحريمهایی كه كماكان حفظ شده است و روی ميز قرار داد و كارت احتمال بازگشت تحريمهای لغو شده.
تاكيد سوليوان بر كاهش و نه حذف كامل تحريمها در اين نشست نيز نشانی از تمايل جدی بايدن برای اصلاح برجام است.
دوم:
تيم سياستخارجی بايدن ديپلماسی هستهای را بعنوان پيشنياز ديپلماسی منطقهای مینگرد (یعنی بازگشت به سياست حل تدريجی معمای ايران در دولت اوباما)؛ اما درعينحال، بهدنبال ايجاد ارتباطاتی ميان اين دو حوزه با يكديگر نيز است (نسخهای بهروزشده از سياست دولت اوباما).
سياست مرحلهای و تدریجی حل معمای ايران در دوره اوباما در فروردين١٣٩٥ با بنبست مواجه شد و در عمل آمريكا را به حفظ كجدار و مريز تحريمها در ذيل برجام سوق داد.
شايد اين تجربه تلخ گذشته، مبنایی برای برخی اصلاحات در استراتژی گامبهگام حل معمای ايران باشد؛ اما چگونگی اين اصلاح هنوز در هالهای از ابهام قرار دارد.
اگرچه آمريكا طبق برجام متعهد به حذف كليه تحريمهای ثانويه است؛ اما میتوان حذف تدریجی و مرحلهای تحريمها را بعنوان گام اصلاحی تيم جديد نسبت به دولت اوباما تصور كرد. پس به تعويق انداختن حذف كليه تحريمها تا به نتيجه رسيدن ديپلماسی منطقهای دور از تصور نيست.
از طرف ديگر، میتوان اين سناريو را هم مطرح كرد كه تيم بايدن در متمم برجام تضمينهایی را برای كليد زدن ديپلماسی منطقهای از ايران بگيرد و آن را به متن متمم اضافه كند تا تجربه توقف مذاكرات گامبهگام با ايران در دوره اوباما تكرار نشود.
بايد به اين بخش از سخنان سوليوان توجه ويژه كرد: "بايد درباره راههایی كه ميان ديپلماسی هستهای و منطقهای پل ارتباطی بوجود میآورد و هر دوی آنها را به جلو سوق میدهد، فكر كنيم".
سوم:
ديپلماسی منطقهای بر اساس انتظار تيم بايدن احتمالا از نيمهدوم سال٢٠٢١ يا حداكثر از ابتدای سال٢٠٢٢ آغاز خواهد شد. بهنظر میرسد دموكراتها بهدنبال الگوبرداری از نسخه گفتوگوهای صلح خاورميانه از سال١٩٨٩ تا سال٢٠٠٠ هستند.
از همين رو، سوليوان بر حل چالش منطقهای ايران با حضور همه طرفهای منطقهای تاكيد میکند. اين كار میتواند به دو شكل بطور جداگانه اما همزمان آغاز شود.
الگوی كنفرانس صلح مادريد در سال١٩٩١ با حضور همه طرفهای منطقهای و فرامنطقهای و الگوی توافق اسلو ١٩٩٣ با حضور صرف آمريكا و طرفهای منطقهای.
پس اگر مذاكرات هستهای بهصورت دوجانبه يا در قالب كشورهای عضو برجام انجام میشود؛مذاكرات منطقهای با حضور همه طرفها (حتی اسراييل) انجام خواهد شد.
اگر چنين شود، ايران احتمالا با فشارهای مضاعف منطقهای و بينالمللی برای توافق منطقهای مواجه خواهد شد. تلاش خواهد شد توافق احتمالی با صدور قطعنامهای در شوراي امنيت ضمانت اجرا بيابد. البته، شكاف و اختلاف زياد ميان طرفهای منطقهای عملیاتی بودن اين طرح را بهطور جدی زير سوال میبرد.
اما در حاشيه سخنرانی سوليوان در موسسه امنيت آمريكای نوين، اتفاق مهمی رخ داد. مارک دوبوويتز، مدير و یکی از چهرههای تینکتنکهای محافظهكار بعنوان مخالف استراتژی تيم بايدن گفت: جمهوريخواهان بهشدت با بازگشت به برجام مخالفت خواهند كرد و ما عليه آن فعاليت خواهيم كرد. اسراييل نيز عليه اين تصميم لابی مي كند. ازهمينرو، به نظر میرسد استراتژی دولت احتمالی بايدن با چالشهای اساسی هم در داخل آمريكا و هم در منطقه مواجه خواهد شد.
2- آیا دلار پس از انتخابات آمریکا ارزان میشود؟
نرخ برابری دلار آمریکا در برابر ارزهای عمده جهان از جمله یورو به پایینترین حد از ماه مه ۲۰۱۸ تاکنون رسیده است.
این روند نزولی که از ابتدای آوریل آغاز شده، همچنان ادامه دارد، به طوری که نرخ برابری دلار در مقابل یورو در این مدت بیش از ۹.۶ درصد کاهش یافته است.
چشمانداز منفی دلار در میانمدت
تحلیلگران بدبین بازار جهانی ارز معتقدند نتایج احتمالی انتخابات سوم نوامبر(۱۳ آبان) ایالات متحده چشمانداز میان مدت دلار را منفی کرده است.
منظور آنها از نتایج احتمالی انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بر مبنای نظرسنجیهای اخیر است که جملگی از پیشتازی جو بایدن، نامزد حزب دموکرات، در رقابت با دونالد ترامپ، رئیس جمهوری فعلی ایالات متحده، حکایت دارند. این دسته از تحلیلگران بر این باورند که شکست ترامپ تهدید جدی برای شاخص دلار خواهد بود و پس از اعلام پیروزی بایدن بسیاری از سرمایهگذاران به سمت خرید یورو و ین ژاپن روی خواهند آورد.
مواضع اقتصادی بایدن، او را به عنوان چهره مخالف وال استریت شناسانده است؛ فردی که قصد دارد با اخذ مالیات بیشتر از شرکتهای بزرگ آمریکا که این روزها بار اصلی رشد شاخصهای بورس نیویورک را به دوش میکشند، عدالت مالیاتی مطلوب خود را پیاده کند و اجرای سیاست کاهش مالیات بر شرکتها را که آقای ترامپ جاری کرده بود، متوقف کند. همچنین او تلاش خواهد کرد تا با تقویت تولید انرژیهای پاک، تسهیل قوانین و مقررات تولید نفت را متوقف کند.
گذشته از این برخی سرمایهگذاران بر این باورند که رفع سریع رکود اقتصادی چین پس از شیوع ویروس کرونا، آن هم در شرایطی که تنش تجاری میان آمریکا و این کشور همچنان با حمایت هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه ادامه خواهد داشت، موجب افزایش تقاضای کالاهای اروپایی از سوی چین و افت تقاضای دلار خواهد شد.
خوشبینیهای تازه برای آینده دلار
اما تحلیلگران خوشبین بر این باورند که انتخاب کاملا هریس به عنوان معاون آقای بایدن، بسیاری از نگرانیها را در مورد احتمال قوت گرفتن طیف چپگرای حزب دموکرات پس از پیروزی احتمالی آقای بایدن در انتخابات سوم نوامبر خنثی کرده است. خانم هریس به عنوان سیاستمداری معتدل شناخته میشود که چندان موافق برخورد مالیاتی با شرکتهای بزرگ به ویژه غولهای فناروی اطلاعات نیست.
همچنین جوانی او نگرانیها نسبت به کاهش کارآیی آقای بایدن را به دلیل سن بالا کاهش داده و این امیدواری را ایجاد کرده که در سال ۲۰۲۴ نیز خانم هریس نامزد دموکراتها برای احراز سمت ریاست جمهوری شود.
گذشته از این، به نظر نمیرسد اقتصادهای نوظهور در کوتاه مدت از تبعات شیوع ویروس کرونا سربرآورند و شاهد رشد قابل توجه تقاضا چه در بازار داخلی و چه در بازار خارجی باشند. همچنین تازهترین پیشبینیها نشان میدهد که رکود اقتصادی در اروپا و ژاپن حداقل تا پایان سال ۲۰۲۱ ادامه خواهد داشت.
بر این اساس، تحلیلگران خوشبین معتقدند که افت ارزش دلار در صورت پیروزی آقای بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا فراتر از یک واکنش کوتاه مدت که از سوی برخی سرمایهگذاران ترسو رخ خواهد داد، ادامه پیدا نخواهد کرد./یورونیوز
3-مکانیسم ماشه چیست و پاسخ مناسب ایران به آن کدام است؟
آمریکا ساعتی پیش رسماً اعلام کرد که از شورای امنیت سازمان ملل خواسته است تا مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کند.
بر اساس بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام، اگر یکی از طرفین اجرای برجام مدعی باشد و شکایت کند که طرف دیگر برخی یا تمام تعهدات خود را انجام نداده، ابتدا این موضوع در کمیسیون مشترک مورد بررسی قرار خواهد گرفت. این کمیسیون ۱۵ روز برای این موضوع فرصت دارد.
اگر طرف شکایت کننده، قانع نشد موضوع به وزرای خارجه کشورهای طرف برجام ارجاع داده می شود و این مجموعه نیز ۱۵ روز وقت خواهد داشت که مساله را فیصله دهد و طرف شکایت کننده راضی شود.
در غیر اینصورت بازهم کمیسیون مشترک ۵ روز فرصت رسیدگی خواهد داشت.
اگر در این فرآیند ۳۵ روزه طرف شکایت کننده راضی نشد و طرفین به توافق نرسیدند، مساله به شورای امنیت ارجاع داده می شود.
این شورا ۳۰ روز در این زمینه فرصت دارد و در این فرصت قطعنامه «ادامه تعلیق تحریمهای ایران» رای گیری میشود.
متاسفانه این ترتیبات عجیب و غریب به نحوی چیده شده که یک کشور، میتواند با وتوی این قطعنامه تحریمهای ایران را برگرداند!
هرچند با توجه به اینکه هم اکنون نیز آمریکا و اروپا تمام تحریمهایشان را علیه ایران اعمال میکنند، اینکه اگر این اتفاق بیفتد در میدان عمل اتفاق خیلی چشمگیری رخ میدهد یا خیر؟ مساله جداگانهای است که در تحلیلهای دیگر به آن اشاره خواهد شد.
با این حال در حال حاضر حقوقدانان و کشورهای عضو برجام تاکید دارند که آمریکا به دلیل اینکه سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شده و عضوی از آن نیست نمیتواند از مکانیسم مندرج در آن استفاده کند؛ چین و روسیه و اروپا موضع خود را در این زمینه اعلام کردهاند.
اما کارشناسان معتقدند غیر از این مانع حقوقی بر سر راه آمریکا ایران باید مانع عملی و انگیزشی مهمی نیز در راه او بچیند و به این اقدام امریکا واکنش جدی و سختی نشان دهد؛ در غیر اینصورت مشخص نیست اروپا مانعی بر سر راه آمریکا ایجاد کند.
لغو تمام نظارتهای فراپادمانی یکی از گزینههایی است که کارشناسان پیشنهاد میکنند؛ ایران باید اعلام کند در صورت پیگیری و اعمال مکانیسم ماشه از حق خود در بندهای ۳۶ و ۳۷ استفاده و تمام نظارتهای پروتکلی و فراپروتکلی را برخواهد چید.
تجربه نشان داده است که هیچ راهی غیر از مقاومت فعال و اقدام متقابل موثر و قدرتمند در مقابل آمریکا بازدارندگی ایجاد نمیکند.
4-«سلیمی» عضو هیئت رئیسه مجلس: مسئولان اگر اشرافی شدند باید فاتحه اقتصاد بدون نفت را خواند
اگر واردات غیر ضروری مانند خوراک سگ، شامپو گربه و غیره مدیریت شود حتما تراز بازرگانی کشور مثبت خواهد شد.
فقط واردات لوازم آرایشی از مبادی رسمی سالیانه بیش از یک میلیارد دلار ارز مصرف میکند، قاچاق بیش از ۱۵ میلیارد دلاری اگر مدیریت شود و نیز اراده و همت جایگزین چشم به دست بیگانگان شود، قطعا در این راستا شاهد تحول خواهیم بود .
اگر مسئولان و مدیران روحیه اشرافی خود را کنار بگذارند، میتوان کشور را بدون نفت مدیریت کرد.
مسئولان اگر اشرافی شدند باید فاتحه اقتصاد بدون نفت را خواند.
5- دلارها که پرواز میکنند تو فقیر میشوی
محمد فاضلی – عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی
رئیس اتاق بازرگانی تهران به استناد آمار بانک مرکزی گفته است در سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ به اندازه ۹۸.۴ میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است. ارقام خروج سرمایه از کشور بین ۲.۵ تا ۱۹.۳ میلیارد دلار در سالهای مختلف متفاوت بوده است. این آمار ظاهرا خروج ارز توسط توریستها را هم شامل میشود.
میخواهم با مقایسههایی بزرگی این عدد را نشان دهم شاید آنها که باید جدیتر به این اندیشیدند که چرا چنین شده است. سؤال ما پس این است که «معنای ۹۸.۴ میلیارد دلار فرار سرمایه از ایران طی ۹ سال – هر سال ۱۰.۹ میلیارد دلار - چیست؟»
معنای اول
این مقدار سرمایه با احتساب هر دلار بیست هزار تومان معادل یکمیلیون و نهصد و شصت و هشت هزار میلیارد تومان است (۱۹۶۸۰۰۰ میلیارد تومان). این رقم را اگر به ۸۴ میلیون نفر جمعیت ایران تقسیم کنیم بیستوسه میلیون و چهارصد و بیستوهشت هزار و پانصد و هفتاد و یک تومان میشود. هر ایرانی در سال ۵۴۰ هزار تومان یارانه میگیرد و این رقم معادل چهل و سه سال یارانه هر ایرانی است.
معنای دوم
برآوردهای معاونت اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نشان میدهد سرمایهگذاری لازم برای ایجاد هر فرصت شغلی در مناطق شهری (در سال نود و نه) بهطور متوسط ۲۸۱ میلیون تومان و در مناطق روستایی ۲۳۲ میلیون تومان است. این ارقام متوسط میزان سرمایهگذاری مورد نیاز برای هر فرصت شغلی جدید در بخشهای اقتصادی بر اساس میزان منابع مورد نیاز زیرساختها (اعتبارات عمومی)، سهم آورده بخش خصوصی، تسهیلات بانکی و سایر منابع حسب موضوع، را نشان میدهد.
مقدار سرمایه خارجشده از کشور معادل سرمایه لازم برای ایجاد هفت میلیون فرصت شغلی بهطور متوسط یا شش میلیون و صد هزار فرصت شغلی صنعتی در مناطق شهری (گرانترین نوع مشاغل از نظر سرمایهگذاری) است.
معنای سوم
آنکتاد (UNCTAD) آژانسی در سازمان ملل متحد است که آمارهای توسعه و بالاخص آمارهای سرمایهگذاری خارجی در جهان را منتشر میکند. بیایید به جریانهای سرمایهگذاری خارجی در جهان نگاه کنیم و عظمت مصیبتبار ۹۸.۴ میلیارد دلار سرمایه خارجشده را برآورد کنیم. آمارها را از «گزارش سرمایهگذاری جهانی ۲۰۲۰» در بخش جریانهای سرمایهگذاری مستقیم خارجی مربوط به سال ۲۰۱۹ نقل میکنم.
1⃣ کل سرمایهگذاری مستقیم خارجی در قاره آفریقا ۴۵.۳ و سرمایهگذاری مستقیم کل آفریقا در کشورهای بیرون این قاره نیز ۵.۳ میلیارد دلار بوده است.
2⃣ کل سرمایهگذاری مستقیم خارجی در آسیا ۴۷۳.۸ و سرمایهگذاری آسیا در بیرون این قاره ۳۲۷.۶ میلیارد دلار بوده است.
3⃣ ۹۸.۴ میلیارد دلار معادل ۷ سال جذب سرمایهگذاری خارجی کره جنوبی، ۷.۵ سال روسیه، ۶ سال ویتنام، ۴ سال ایتالیا، ۳.۷ سال آلمان، ۲.۳ سال هند و ۲.۲ سال اسپانیا است. این ارقام بر اساس میزان جذب سرمایهگذاری خارجی این کشورها در سال ۲۰۱۸ محاسبه شدهاند.
دقت کنید که ظرف نه سال به اندازه ۲.۱۷ برابر کل سرمایهگذاری مستقیم خارجی در آفریقا در سال ۲۰۱۹، یکپنجم کل سرمایهگذاری خارجی در آسیا در همین سال، و به اندازه چهار سال سرمایهگذاری خارجی در آلمان یا ایتالیا، و هفت سال سرمایهگذاری خارجی در کره جنوبی، سرمایه از کشور خارج شده است.
توضیح: جدولی در صفحه ۲۴۰ «گزارش سرمایهگذاری جهانی ۲۰۲۰» نشان میدهد که جمع میزان جذب سرمایهگذاری خارجی ایران در سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۹ (شش سال) معادل ۱۶.۴ میلیارد دلار بوده است. من نمیدانم آن ۹۸.۴ میلیارد دلار سرمایه خارجشده با احتساب این میزان سرمایهگذاری خارجی در ایران یا بدون آن بوده است.
نتیجهگیری
نوشته من متن تخصصی اقتصادی نیست و برای مثال پیچیدگیهای تبدیل سرمایه به فرصت شغلی، دقتهای مربوط به آمار خروج سرمایه مبتنی بر آمار اقتصادی، یا اینکه سرمایههای باقی مانده در ایران نیز به شکل غیرمولدی به طلا، ارز و داراییهای سرمایهای غیرمولد بدل شدهاند را لحاظ نمیکند، اما برای درک بزرگی سرمایه خارجشده از ایران بهکار میآید.
امیدوارم این متن برای توضیح بخشی از اینکه چرا رشد اقتصادی در طولیک دهه گذشته نزدیک به صفر بوده، چرا نرخ تشکیل سرمایه ثابت منفی، بیکاری و تورم دورقمی، و فقرا رو به ازدیاد بودهاند بهکار بیاید؛ چشمها و گوشهایی را برای شنیدن واقعیات باز کند؛ و عزمی برای بررسی و درمان ریشههای بیثباتی، بیسیاستی یا هر بی... مسبب فرار سرمایه و فقیرتر شدن ایرانیان شکل بگیرد.
6-صادرکنندگانی که ارز را به کشور برگشت ندهند، با چه مجازاتهایی مواجه خواهند بود؟
۱/ وزارت صنعت، معدن و تجارت حق صدور و تمدید کارت بازرگانی، صدور یا تمدید ثبت سفارش و صدور هر گونه مجوزهای واردات و صادرات تولیدی، صنفی و نظایر آن را نداشته و محدودیت از سایر خدمات مرتبط به تجارت اعم از داخلی و خارجی را نیز برای صادرکنندگان متخلف اعمال خواهد کرد.
۲/ گمرک جمهوری اسلامی ایران امکان استفاده از تسهیلات و خدماتی نظیر مسیر سبز، پذیرش ضمانتها و نظایر آن را از صادرکنندگان سلب کرده و حق استراداد حقوق و عوارض گمرکی را نخواهد داشت.
۳/ سازمان امور مالیاتی مکلف است معافیتها و مشوقهای مالیاتی را لغو خواهد کرد.
۴/ بانک مرکزی حق صدور گواهی ثبت آماری یا تخصیص ارز را نخواهد داشت و باید گزارش عملکرد حسابهای مشکوک را به نهادهای ذیربط اعلام نماید. ضمن اینکه بانکهای عامل نیز حق اعطای تسهیلات و ضمانتنامههای ریالی و ارزی و خدمات بانکی را نخواهند داشت.
۵/ شبکه صرافیها نیز اجازه ارائه خدمات خرید، فروش و نقل و انتقال ارز و خدمات در خارج از کشور به صادرکنندگان به صورت مستقیم یا غیرمستقیم (تراستیها) در راستای عدم برگشت ارز حاصل صادرات را نخواهند داشت و این کار تخلف محسوب میشود؛ به نحوی که در صورت احراز، ضمن لغو مجوز فعالیت توسط بانک مرکزی، صرافی متخلف به مراجع قضائی معرفی خواهد شد.
۶/ صندوق ضمانت صادرات از ارائه هرگونه خدمات مرتبط نظیر اعتبارسنجی، صدور بیمهنامه و ضمانتنامههای صادراتی برای صادرکنندگانی که ارز خود را به کشور نیاورده باشند منع شده است.
۷/ سازمان راهداری و حمل و نقل جادهای و سازمان بنادر و دریانوردی باید محدودیت در صدور بارنامههای داخلی و خارجی
و نیز ارائه کلیه خدمات بندری و تسهیلات مرتبط را اعمال نماید.
7-سازمان جهانی بهداشت:تنها با واکسن نمیتوان کرونا را از بین برد
واکسن، ابزاری حیاتی در مبارزه با کرونا است اما واکسن نمیتواند به تنهایی این بیماری همهگیر را به پایان برساند.
رهبران دنیا و عموم مردم باید یاد بگیرند این ویروس را مدیریت کنند و تغییرات دائمی در زندگی روزمرهشان ایجاد کنند تا شیوع بیماری را کاهش دهند.
8-وندی شرمن: ترامپ، به جای ایران، آمریکا را در کل جهان منزوی کرد
معاون امور سیاسی وزارت خارجه آمریکا در دولت اوباما در مصاحبه با ام اس ان بی سی:
نظر من این است که رئیس جمهور به جای منزوی کردن ایران، بار دیگر آمریکا را در کل جهان منزوی کرد. ما منتظر وزیر خارجه، پمپئو، هستیم تا اظهارات خود را بیان کند.
اروپا، روسیه، چین، هیچ یک باور ندارند که آمریکا در جایگاهی است که بتواند به مکانیسم ماشه برای بازگشت سریع و خودکار تحریم ها علیه ایران متوسل شود.
ما عملا زمانی که درباره این توافق مذاکره می کردیم، تصریح کردیم که فقط شرکت کنندگان در این توافق می توانند از مکانیسم ماشه استفاده کنند و دونالد ترامپ به زبان خودش گفت آمریکا دیگر عضوی از این توافق نیست.
9-رویترز: ۱۳ عضو شورای امنیت با فعالشدن مکانیسم ماشه مخالفت کردهاند
یک رسانه انگلیسی مدعی شده ۱۳ عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد با نگارش نامههایی مخالفت خودشان را با تلاش آمریکا برای بازگشت خودکار تحریمها علیه ایران اعلام کردهاند.